Abstrakt
Məqalədə qulaqcıqların fibrilyasiyasının (QF) əmələ gəlməsində rolu olan qulaqcıqların struktur remodelləşməsinə və fibrozuna aid olan məsələlər müzakirə edilir. QF-nın əmələ gəlməsinin əsas risk faktorları ürəyin işemik xəstəliyi, arterial hipertenziya, mitral qapaq qüsurları, ürək çatışmazlığı və bəzi ekstrakardial səbəblərdir. Əsas diqqət sol qulaqcığın (SQ) funksiyasını göstərən onun gərilməsi və deformasiyasına verilmişdir. Bu amillər SQ-ın nasos funksiyasının depressiyasında həlledici rol oynayır. Qeyd edilmişdir ki, SQ -ın genişlənməsi və onun miokardının fibrozu QF-nın əmələ gəlməsində xüsusi yer tutur. Qulaqcıq fibrozunun inkişafının əsas səbəblərindən biri isə lektin qrupundan olan fibroblastların aktivləşməsində və kollagen sintezində iştirak edən qalektin-3 hesab edilir.Bundan əlavə məqalədə fibrozun və ürək çatışmazlığının əmələ gəlməsində iştirak edən digər amillərə də, yəni renin-angiotenzin-aldosteron və TG F-β1 kimi neyrohumoral faktorların iştirakı da diqqətə çatdırılmışdır. Göstərilmişdir ki, aldosteron fibrogen amillərin sintezini tənzim edərək fibroblastların aktivləşməsinə gətirib çıxarır. Beləliklə, fibrozun əmələ gəlmə mexanizmlərinin dərk edilməsi, onun markerlərinin təyin edilməsi, QF prediktorlarının aşkar edilməsi QF -nın risk qruplarının vaxtında təyin edilməsinə və bu aritmiyanın profilaktikası üçün zəmin yaratmış olacaqdır.
Əsas mətn
Qulaqcıqların fibrillyasiyası (QF) – klinik praktikada ən çox yayılmış ürək ritminin pozğunluğudur . Pasiyentlərin yaşı artdıqca bu aritmiya da artaraq ürək xəstəliklərində onun yayılması 0,4-1% təşkil edir. QF olan pasiyentlərin 70%-i 65-85 yaş kateqoriyasına aid edilir. Əsas xəstəliyin növündən asılı olmayaraq QF zamanı ölüm riski 2 dəfə artır [1,2]. QF-nın yaranması ən çox ürək fəaliyyətində olan pozğunluqlar səbəbindən baş verir. Tipik risk faktorları kəskin miokard infarktı, ürək qüsurları və xüsusilə mitral qapaq qüsurları daxil olmaqla ürək çatışmazlığı (ÜÇ), arterial hipertoniya (AH), ürəyin işemik xəstəliyidir. Bundan başqa QF hipertireoz, həddindən artıq alkoqol qəbulu (“bayram ürək sindromu”) və ya infeksiyalar kimi digər səbəblərlə də yarana bilər. Çox vaxt QF kardiotorakal cərrahi müdaxilədən sonra və intensiv terapiya blokunun pasiyentlərində yaranır. Səbəbi müəyyən edilə bilinməyən 30- 45% hallarda idiopatik və ya təcrid olunmuş QF haqqında danışılır. İdiopatik QF 60 yaşdan kiçik pasiyentlərdə onların ürək-damar və ağciyər xəstəliklərinin klinik və ya exokardioqrafik əlamətləri, həmçinin hipertiroidizm və ya ürək anomaliyaları (məsələn: sol qulaqcığın ölçüsünün artması) kimi hallar olmadıqda müəyyən edilir [3]. QF- nın bütün hallarının təxminən 2,7%-ni idiopatik QF təşkil edir [4]. Birincili QF olan pasiyentlərdə patoloji qulaqcıq substratı mövcuddur. İstiqamətdən asılı olan keçiriciliyin pozulması sol qulaqcıqda ektopik triqqerlərin yüksək aritmogenliyi ilə izah edilir [5].Müasir tədqiqatlarda birincili QF üçün iltihab, fibroz, oksidativ stress, gücləndirilmiş şəkildə idmanla məşğul olmaq kimi yeni risk faktorlarının rolu da göstərilmişdir [6].
QF inkişaf mexanizmlərini tam başa düşmək üçün sol qulaqcığın(SQ) fiziologiyasını və struktur xüsusiyyətlərini xatırlamaq zəruridir. SQ-ın əsas vəzifəsi sol mədəciyin (SM) dolmasını təmin etməkdən ibarətdir. Bu kameralar bütün kardiosikl boyunca qarşılıqlı əlaqədə olduğuna görə SQ-ın bütün işi üç hissəyə bölünə bilər. SM sistolası zamanı qapalı mitral qapağın zirvəyə doğru yerdəyişməsi və təzyiqin sürətli düşməsi nəticəsində SQ “sorma anı” yaranır. Həmin anda SQ ağciyər venalarından venoz axını üçün rezervuar (rezervuar) kimi fəaliyyət göstərir (dolma fazası). Erkən diastola zamanı mitral qapaq açıq olduqda qan ağciyər venalarından daxil olaraq birbaşa SM-ə axarkən (axın fazası) boru kəmərinin (conduit) funksiyasını həyata keçirir. Nəhayət, gec diastola zamanı SQ əzələ liflərinin fəal yığılması nəticəsində qanı qovub sol mədəciyə doldurur və nasos (booster pump) funksiyasını (kontraktil faza) təmin edir. SQ-ın effektiv funksiyası bir neçə faktorla modullaşdırılır. Belə ki, dolma fazasına SM-in sistolası zamanı SQ-ın gərilməsi (compliance), həmçinin SM əsasının sistola zamanı zirvəyə doğru yerdəyişmə amplitudası, yəni onun yığılması təsir göstərir [7]. Axın fazası həmçinin SQ-ın gərilməsindən, SM-in relaksasiyası və gərilməsindən asılıdır. Konraktil fazası da öz növbəsində SQ-ın yığılmasının gücünü və müddətini əks etdirir və SM-in venoz qayıdış dərəcəsindən (önyüklənmə),son diastolik təzyiqdən (son yüklənmə ) və sistolik ehtiyatından asılıdır [8].
Sağlam şəxslərdə SQ-ın bu üç fazası müvafiq olaraq (dolma, axın və nasos) təxminən 40%, 35% və 25% təşkil edir [9]. Lakin SM-in dolması şərtləri dəyişdikdə bu nisbət korreksiyaya uğrayır və SM-in vurğu həcmini qorumağa imkan yaradır [10].
SQ-ın kontraktil funksiyasına əzələ liflərinin yığılması və qulaqcıqdaxili təzyiqin ölçüsü təsir göstərir. Frank-Starlinq qanununa görə SQ-da təzyiqin artması miokard liflərinin daha çox gərilməsinə və nəticədə yığılmanın yaxşılaşması hesabına SQ nasos kimi SM-in dolmasının artmasına gətirib çıxarır [11]. Lakin belə yaxşılaşma ilkin mərhələlərdə baş verir. Qulaqcıq liflərinin sonrakı kritik nöqtəyədək gərilməsi önyüklənmənin artmasına baxmayaraq nasos funksiyasının depressiyasına gətirib çıxarır və bu əsas xəstəliyin özü ilə bağlı olan proseslər nəticəsində də baş verə bilər [12].
SQ boşluğunun genişlənməsi qulaqcıqların fibrilyasiyası riskinin, ürək çatışmazlığının, işemik insultun, ürək-damar səbəbləri nəticəsində hospitalizasiyanın və ölüm risklərinin artması ilə nəticələnə bilər [13]. QF-nın inkişafı müxtəlif patoloji mexanizmlərə əsaslanır: hemodinamik pozğunluqlar, qulaqcıqlarda struktur dəyişiklikləri, miokardın elektrik qeyri-həmcinsliyi. Miokardda fibrozun əmələ gəlməsi QF-nın formalaşmasının və inkişafının həlledici amilidir.
АR1С (Atherosclerosis Risk in Communities Study) prospektiv populyasiya tədqiqatında nümayiş edilmişdir ki, MS (metabolik sindrom) QF-nın inkişaf etmə riskini 67% artırır [14]. MS-un əsas komponentlərindən biri arterial hipertenziyadır (AH). Arterial təzyiqinin (AT) tənzimlənməsi üçün bir çox neyrohumoral mexanizmlər mövcuddur, onların arasında əsas rol renin-angiotenzin-aldosteron sisteminə (RAAS) aiddir. Yaxşı məlumdur ki, RAAS komponentləri - angiotenzin II və aldosteron AH-nın formalaşmasında və hədəf orqanların zədələnməsində yaxından iştirak edir. Son illərdə müəyyən edilmişdir ki, aldosteron təkcə böyrək kanalcıqları səviyyəsində natriumun reabsorbsiyasını stimullaşdırmır, o həm də damar divarında və miokardda fibroza səbəb olaraq profibrogen təsir göstərir. Müəyyən edilmişdir ki, yüksək səviyyəli aldosteronla QF arasında sıx əlaqə mövcuddur. Birincili aldosteronizm olan pasiyentlərdə bu aritmiyanın inkişaf etməsi riski ümumi populyasiya ilə müqayisədə 12 dəfə yüksək olmuşdur [15]. QF olan pasiyentlərdə plazmada aldosteronun səviyyəsi və qulaqcıqlarda aldosterona qarşı reseptorların genlərinin ekspressiyası yüksəkdir [16]. Eksperimental işlərdə göstərmişdir ki, aldosteron hətta hiperenziya və ürək kamelarının divarlarında artıq yükləmələr olmadığı halda qulaqcıqların fibrozuna səbəb ola bilər, aldosteron reseptorlarının antagonistləri isə - spironolakton və eplerenon fibrozun inkişaf etməsinə maneə olur və xroniki ürək çatışmazlığı (XÜÇ) zamanı QF epizodlarının yaranması riskini azaldır [17].
Hal-hazıradək aldosteronun hansı mexanizmlər hesabına fibrozun inkişafına səbəb olması tam olaraq aydın deyil. Siçanlarda damar divarları səviyyəsində və miokardda aldosteronun proiltihab və profibrogen təsirinin həyata keçirilməsində qalektin-3-ün mühüm rol oynadığına dair eksperimental işlər mövcuddur [18]. Eksperimentdə galektin-3 inhibitorlarının istifadə edilməsi aldosteronun təsiri altında baş verən miokardın fibrozunu azaldır. Bu məlumatlar bir daha qalektin-3 və aldosteronun sıx qarşılıqlı təsirini təsdiq edir [19].
Qalektin-3 – müvafiq patoloji halların inkişafı ilə miokardda, ağciyərlərdə, böyrəklərdə, qaraciyərdə fibrozun inkişafında iştirak edən fibroblastların və kollagen sintezinin aktivləşdirilməsində güclü amil olan lektin ailəsinin zülalıdır. Klinik tədqiqatlarda müəyyən edilmişdir ki, qalektin-3-ün yüksək səviyyəsi XÜÇ olan pasiyentlərin qan zərdabında aşkar edilib və ölümün prediktorudur [20]. Qalektin-3 fibroblastları aktivləşdirir və I tip kollagenin sintezini artırır, bu isə öz növbəsində fibrozun inkişafına və ürəyin arzu edilməyən remodelləşməsinə gətirib çıxarır [21]. Məlumdur ki, fibroz və çapığın əmələ gəlməsi – ürəyin remodelləşməsinin əsas prosesləridir. Bu proseslərdə fibroblastlar, miofibroblastlar və makrofaqlar iştirak edir [22−24].Müəyyən edilmişdir ki, galektin-3-ün konsentrasiyası müxtəlif orqanların fibrozlaşması zamanı yüksəlmiş olur : qaraciyər sirrozu [25, 26], ağciyərlərin idiopatik fibrozu [27], xroniki pankreatit [28]. Heyvanlar üzərində eksperimentdə bu lektinin səviyyəsinin artması ürəyin [29, 30], böyrəklərin [31], qaraciyərin [32] fibrozu zamanı qeyd edilmişdir. Bəzi müəlliflər göstərir ki, ürəyin remodelləşməsi zamanı qalektin-3 lokalizasiyası kardiomiositlərlə deyil, makrofaqlar və fibroblastlarla əlaqəlidir [33]. Bundan başqa in vitro ürək fibroblastlarının kulturasında bu qlikoprotein kollagenin proliferasiyasına və artmasına səbəb olur [34, 35].
2014-cü ildə QF olan pasiyentlərdə galektin-3- ün səviyyəsinin ümumi populyasiyaya nisbətən 3 dəfə yüksək olduğunu təsdiq edən ilk məlumatlar dərc edilmişdir. Fremingem tədqiqatında 3306 iştirakçının 10 illik müşahidəsi zamanı müəyyən edilmişdir ki, 250 nəfərdə (7,8%) QF epizodları qeydə alınıb və qalektin-3-ün yüksək səviyyəsi QF-nın inkişaf riskinin artması ilə müşahidə edilmişdir [36].
Ənənəvi olaraq XÜÇ (xroniki ürək çatışmazlığı) və onun ağırlığı sol mədəciyin (SM) sistolik funksiyasının zəifləməsi ilə əlaqədar olan atım fraksiyasının (AF) azalması ilə qiymətləndirlir. Lakin xəstələrdə qan dövranı çatışmazlığı əlamətlərini SM-in sistolik funksiyasının cüzi azalması və ya hətta normal olması zamanı da qeyd edirlər. Bu qrup pasiyentlərin xüsusi çəkisi kifayət qədər yüksəkdir. Belə hallarda “Qorunmuş AF ilə XÜÇ” terminindən istifadə edilir. Növündən asılı olmayaraq XÜÇ arzu edilməz proqnozu olan sindroma aid edilir.
Diastolik XÜÇ-nın sistolik XÜÇ-dan heç bir klinik fərqi yoxdur. Diastolik XÜÇ AF> 50% olduğu hallarda şübhə edilə bilər və ürək çatışmazlığının tipik təzahürləri ilə klinik mənzərəsi aydın görünür: təngnəfəslik, ortopnoe, ödemlər və s. Exokardioqrafiya və İmpuls dalğalı toxuma doppleroqrafiyası tətbiq etməklə həm azalmış, həm də qorunmuş AF olan XÜÇ üçün daha dəqiq diaqnostik meyarlar müəyyən edilmişdır. XÜÇ-nın inkişaf etməsinin səbəbi renin- angiotenzin-aldosteron sisteminin (RAAS) hiperaktivliyidır. XÜÇ-nın inkişaf etməsinin ilkin mərhələlərində simpatoadrenal sistemin (SAS) aktivləşməsi və RAAS-nin hiperaktivliyi adaptiv-kompensator xarakter daşıyır, bununla yanaşı orqan və toxumalarda hemodinamikanın və perfuziyanın optimal səviyyədə saxlanılmasına yönəlmiş olur. Ürək çatışmazlığı inkişaf etdikcə angiotenzin- II lokal sintezi artır. Bu, SM divarının son diastolik gərginliyinin yüksəlməsinə, onun divar sərtliyinin artmasına və diastola zamanı divarının elastikliyinin azalmasına gətirib çıxarır. Bundan başqa miokardın interstisial hüceyrələrinin AT1-reseptorlarının sıxlığında selektiv azalma baş verir, kardiomiositlərin səthində isə bu reseptorların sıxlığı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmir. Lokal (toxuma) səviyyəsində angiotenzin II əsasən fibroblastlar tərəfindən sintez olunur, kardiomiositlərin payına isə ümumi ekspressiyadan AT1 və AT2-reseptorlarının yalnız 10%-i düşür. AT2-reseptorlarının əsas ekspressiya yeri fibroblastlardır - əsas interstisial hüceyrələri.
Angiotenzin II-nin fəaliyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən RAAS-nin əsas komponenti olan angiotensin çevirən fermentdir (ACF).
Miokardda toxuma ACF aktivliyi DD genotipi olan şəxslərdə də əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir [3]. ACF-in təsiri altında angiotenzin I-dən əmələ gələn angiotenzin II angiotensinazanın təsiri altında fraqmentlərə parçalanan son dərəcə qısa ömürlü birləşmədir [37]. Aparılmış eksperimentlərdə göstərilmişdir ki, damar divarlarında ACF geninin ekspressiyanın artması və yüksək aktivliyi angiotenzin I-in angiotenzin II-yə çevrilməsinin sürətlənməsinə gətirib çıxarır [38,39]. Bu isə öz növbəsində, fibrozun yaranmasının prediktoru hesab edilir.
Fibroz dedikdə kollagen fraksiyasının 2-3 dəfə artması başa düşülür, başqa sözlə desək bu, kollagen sintezinin onun parçalanmasından üstün olmasıdır. Kollagen nə qədər çox olarsa, miokard divarının sərtliyi də o qədər çox olur. Buna görə də fibrozun nəticələri, RAAS aktivləşməsinin nəticələri kimi eynidir: bu isə ürək çatışmazlığı, ürəyin işemik xəstəliyi və qəfil ürək ölümü demekdir [40].
Angiotensinin fibroza təsiri müxtəlif mediatorlar vasitəsilə ifadə oluna bilər. Bu rol üçün əsas namizədlər transformasiyaedici (dəyişilən) artım faktoru-b1 (TGF-b1) və osteopontindir [41]. Güman edilir ki, angiotenzin II-nin təsirinin ilkin mediatoru transformasiyaedici (dəyişilən) artım faktoru β1-dir (TGF-β1). Xəstə ürəkdə olduğu kimi sağlam ürəkdə də TGF-β1 hüceyrələrin differensiasiyasında iştirak edir. Arterial hipertenziya (AH) zamanı sol mədəciyin diastolik disfunksiyasının inkişafında TGF-β1- in əhəmiyyəti F.Kuwahara et al. tərəfindən süni şəkildə yaradılmış AH ilə anti-TGF-β1 neytrallaşdırıcı anticisimlər yeridilmiş siçovulların üzərində eksperimentdə öyrənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, neytrallaşdırıcı anticisimlər yeridilməsi miokardial fibrozunun azalması , I və III tip kollagenin yaranması hesabına diastolik disfunksiyanın əks inkişafına gətirib çıxarır. Kardiomiositlərin hipertrofiyasına təsiri aşkar edilməmişdir. Əldə edilmiş məlumatlarla güman edilir ki, TGF-β1 miokardial fibrozun inkişafında xüsusi rol oynayır [42]. Osteopontin – insan ürəyinin hüceyrədənkənar matriksinə olan təsirinə görə daha bir angiotenzin II vasitəçisidir. Əvvəlcə sümüklərdə aşkar edilmiş bu adheziv qlikofosfoprotein daha sonra digər toxumaların, xüsusən də böyrəklərin, baş beyinin, sinir uclarının hüceyrədənkənar matriksinin komponenti kimi tapılmışdır. Kardial fibroblastların fenotipini və funksiyasını dəyişdirən humoral amillərin (angiotenzin II, fibroblast artımının bazal amili, TGF-β1, katexolaminlər və insulinə bənzər artım amili) təsiri fibroblastların proliferasiyasına (yayılmasına) və ekstrasellülyar matriksin kollageninin artmasına gətirib çıxarır (43). Nəticədə, miokardın sərtliyi artır, bu da miokardın diastolik disfunksiyasının inkişafına səbəb olur. XÜÇ diaqnostikası məqsədilə pasiyentin stasionara daxil olduğu ilk saatlarda natriuretik peptidlər (NUP), xüsusən NT-proBNP artıq geniş istifadə olunur. Lakin onların səviyyəsi bir çox amillərdən asılı olduğu üçün diastolik ürək çatışmazlığı olan xəstələrin həmişə aşkar edilməsinə imkan yaratmır. Bu halda NT-pro- BNP ilə yanaşı XÜÇ-nın qalektin-3 biomarkerindən istifadə edilməsi məqsədəuyğun sayılır və yüksək ehtimalla qorunmuş atım fraksiyalı ürək çatışmazlığı olan xəstələrin aşkar edilməsində əhəmiyyətli ola bilər [44].
Elmi dairələrdə XÜÇ olan xəstələrdə angiotenzin II reseptorlarının antaqonistlərinin (ARA II) istifadə edilməsi məsələsi uzun müddət müzakirə mövzusu olmuşdur. XÜÇ-da ARA II istifadəsi üçün iki strategiya mümkün görünürdü: ACF inhibitorları ilə birlikdə və onların əvəzinə. İlk dəfə sartanların XÜÇ-nın müalicəsi üçün preparat qismində istifadə edilməsi ehtimalı ELITE, ELITE-2 tədqiqatlarında təsdiq edilmişdir. Ürək çatışmazlığı olan xəstələrdə kaptopril və losartan ilə terapiya ELITE-2 tədqiqatında ölüm sayına eyni təsir göstərmişdir.
ARA II və ya ACF inhibitorlarının səbəb olduğu RAAS blokadası qulaqcıqların fibroz proseslərinin ləngiməsinə, sol qulaqcıqda təzyiqin düşməsinə, qulaqcıqların ektopik aktivliyin azalmasına gətirib çıxarır. ACF inhibitorları angiotenzin II sintezinin əsas yolunu bloka salır, lakin onun yaranması üçün alternativ yollara təsir göstərmir. Bu qrupun preparatları bradikinin deqradasiyasını bloka düşməsi və qanda həmin mediatorun aktivliyinin artması hesabına əlavə vazodilatasiyaedici xüsusiyyətlərə malikdir. Bir tərəfdən bu preparatlar RAAS və qismən simpatik-adrenal sistemini bloka salır, digər tərəfdən isə - bradikinin, prostasiklin və azot oksidinin qoruyucu təsirini gücləndirir [45]. ACF inhibitorları ilə uzun müddətli terapiya ürəyin SM miokardının hipertrofiyasının reqressiyasına kömək edir. Ürəyin SM hipertrofiyasına olan təsirinə görə ACF inhibitorları ARA II-yə bərabərdir. Lakin ürəyin SM miokardının kütləsini azaldan preparatların əksəriyyəti fibrozun əks inkişafı etməsinə kömək etmir. Bu da miokardın hipertrofiyası olan xəstələrdə müalicə zamanı onun kütləsinin azalması ilə ürək əzələsində kollagenin tərkibinin nisbi artmasına səbəb olur. Bununla bağlı ürəyin SM hipertrofiyası olan xəstələrdə müalicə zamanı üstünlüyü fibroz faktorlarına qarşı antaqonistik aktivliyə malik olan preparatlar (ACF inhibitorları, aldosteron və ARA II antaqonistləri) təşkil etməlidir.
Fremingem tədqiqatının nətiələrinə görə sol qulaqcığın (SQ) böyüməsi zamanı qulaqcıqların fibrilasiyası (QF) riski 2 dəfə artır. SQ ölçüsü ≥50 mm çox olması kritik hesab olunur, çünki belə ölçülərdə sinus ritminin bərpası və saxlanılması olduqca çətin məsələdir. Qulaqcıqların hemodinamik yüklənməsi şəraitində fibroz və dilatasiyanın inkişaf sürətinin nisbəti sonuncuya doğru daha çox üstünlük təşkil edir. Qulaqcıqdaxili təzyiqin daim artması qulaqcıq divarının nazikləşməsinə , xroniki enerji çatışmazlığına, kontraktil miokardın hüceyrələrinin sayının azalmasına və qulaqcıqların xırda tor şəkilli diffuz sklerozuna gətirib çıxarır. Belə qulaqcıqların fibroz toxumasının xüsusi çəkisi normadan xeyli yüksək olur.
SQ ölçülərinin və həcminin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi onun mürəkkəb quruluşuna görə çətin ola bilər. SQ-ın ölçüsü adətən bir ölçülü (M-rejimi) və iki ölçülü (2D) exokardioqrafiya (ExoKG) rejimində müəyyən edilir. Apikal yanaşmadan 2D ExoKG rejimində SQ-ın həcm göstəricilərinin müəyyən edilməsi daha dəqiq üsul hesab olunur [46]. SQ-ın dəqiq qiymətləndirilməsi üçün əsas üç həcm göstəricisini təyin etmək kifayətdir. Mitral qapağın açılmasından dərhal öncə SQ-ın maksimum həcmi müəyyən edilir. Mitral qapağın bağlanmasından sonra SQ-ın minimal həcmi təyin edilir. P dişciyinin qarşısında – SQ-ın orta həcmi hesablanır [47] Welles C.C. ürək çatışmazlığı səbəbindən hospitalizasiyanın prediktoru kimi ExoKQ vasitəsilə SQ-ın funksional indeksini (LAFI) hesablamağı və SQ-ın funksiyasını qiymətləndirməyi təklif etmişlər. Müəlliflər aşkar etmişlər ki, LAFI funksional indeksinin köməyi ilə ölçülmüş SQ disfunksiyasının qorunmuş AF olan pasiyentlərdə ürək çatışmazlığı səbəbindən olan hospitalizasiyaların sayı ilə aydın əlaqəsi var. Bu əlaqə hətta geniş spektrli klinik və exokardioqrafik göstəricilərə düzəliş etdikdən sonra müstəqil olaraq qalmışdır və LAFI proqnostik dəyəri klinik risk amilləri və NT- proBNP səviyyəsi ilə birlikdə əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır [48].
Hal-hazırda, radiotezlikli kateter ablasiyası (KA) QF olan bir çox pasiyentlər üçün uğurlu müalicə üsulu hesab edilir. Lakin, əməliyyat keçirən pasiyentlərin təxminən 1/3-də hətta bir neçə prosedurdan sonra belə QF residivləri yaranır [49, 50]. QF-nın davamlı forması ilə residivlərin tezliyi 50%-ə çatır [51]. Odur ki,kateter ablasiyası (KA) əməliyyatı üçün namizədlərin düzgün seçimi bu müalicə taktikasının səmərəliyini artıran üsullardan biri ola bilər.
Davamlı QF və ablasiyadan sonra QF residivinin fibrozla bağlı olması [52], əməliyyatdan öncə SQ fibrozunun öyrənilməsi ilkin və ya təkrar ablyasiya üçün pasiyentin seçimində müsbət rol oynaya bilər.
Bu yaxınlarda dərc edilmiş prospektiv kohort tədqiqatda [53] müəyyən edilmişdir ki, SQ-da kiçikvoltajlı zonaların sahəsinin 30%-dən çox olması ilkin KA aparıldıqdan sonra birinci il ərzində residivin güclü prediktoru hesab edilir. Bununla bağlı Gizatulina T .P . və həmm. tərəfindən [54] təyin edilmiş IV dərəcəli fibrozu (yəni >35%), planlaşdırılan KA-nın az səmərəli olmasının meyarı kimi seçmişlər. Beləliklə, hal hazırda fibrogen təsirə malik olan bir sıra humoral amillər müəyyən edilmişdir: angiotenzin II, aldosteron, galektin-3, transformasiyaedici artım amili-beta 1 (TGF- beta1), trombositar artım amili (PDGF) və birləşdirici toxuma artım amili (CTGF).Bu amillərin QF-nın inkişafındakı rolu hal hazırda fəal şəkildə öyrənilməkdədir [6-9]. Fibrozun inkişafına həsr edilmiş tədqiqatlarda əvvəllər göstərilmişdir ki, aldosteron TGF-beta 1 və CTGF sintezini tənzimləyir, bu isə öz növbəsində fibroblastların aktivləşməsi, II və III tip prokollagenlərin sintezi və fibrozun əmələ gəlməsi üçün pleyotrop triggerlər hesab edilir [55, 56]. QF-nın inkişaf müxanizmlərinin dərindən öyrənilməsi bu patoloji vəziyyətin profilaktikası və müalicəsinin təkmilləşdirilməsi üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Miokard fibrozunun markerlərinin və QF-nın əmələ gəlməsi və proqressivləşməsinin prediktorlarının axtarışı son dərəcə aktual hesab edilir. Bu isə öz növbəsində QF-na aid risk qruplarının aşkar edilməsinə və bu aritmiyanın birincili və ikincili profilaktikasının həyata keçirilməsinə imkan yaradacaqdır.
Şəkillər
Açar sözlər
İstinadlar
Kannel W.B.,Wolf P.A.,Benjamin E.J.,Levy D.
Prevalence, incidence, prognosis,and predisposing conditions for atrial fibrillation: populationbased estimates.Am J Cardiol 1998;82:2N-9N.
Go A.S.,Hylek E.M.,Phillips K.A. et al.
Prevalence of diagnosed atrial fibrillation in adults: national implications for rhythm management and stroke prevention: the Anticoagulation and Risk Factors in Atrial Fibrillation (ATRIA) Study.JAMA 2001;285:2370-
Kopecky S.L.,Gersh B.J.,McGoon M.D. et al.
The natural historyof lone atrial fibrillation.A population -based study over three decades .N Engl J Med 1987;317(11):669-74
Fuster V,Ryden L.E,Cannom D.S et al. (2023) 02:01
ACC/AHA/ESC 2006 guidelines for the management of patients with atrial fibrillation - executive summary :a report of the American College of Cardiology American Heart A
Wong C.X.,Stiles M.K.,John B. et al.
Direction -dependent conduction in lone atrial fibrillation.Heart Rhythm 2010;7(9):1192-9
Parvez B., Darbar D.Lone
AF-etiologic factors and genetic insights into pathophysiology.J Atr Fibrillation 2010;1(12):675-84
Kirchhof P .,Benussi S.,Kotecha D. et al.
2016 ECS Guidelines for the management of atrial fibrillation developed in collaboration with EACTS.Eur Heart J.2016;37(38):2893- 962. doi: 10.1093/eur-heart/ ehw210
Lane D.A.,Skjith F.,Lip G.Y.H. et al.
Temporal Trends in Incidens,Prevalence,and Mortality of Atrial Fibrillation in Primary Care.J AM Heart Assoc.2017;6(5).doi 10.1161/JAHA.116.005155
Benjamin E.J.,Blaha M.J.,Chiuve S.E. et al.
Heart Disease and Stroke Statistics-2017 Update:A report from The American Heart Association .Circulation .2017;135(10):e 146 603.doi:10.1161/CIR.0000000000000485
Marini C.,De Santis F.,Sacco S et al.
Contribution of atrial fibrillation to incidence and outcome of ischemic stroke:results from a population-based study.Stroke.2005;36(6):1115-9
Verma A., Caims J.A.,Mitchell L.B. et al.
2014 focused update of the Canadian 8 Abdullayev R., Həmzəyeva L., Abdullayeva R., Muradova S. AKJ Jurnalı Cardiovascular Society Guidelines for the management of atrial fibrillation.Can J Cardiol.2014:30(10):1114.
Janury C.T.,Wann LS.,Alpert J.S. et al
2014 AHA/ACC/HRS guideline for the management of patients with atrial fibrillation:a report of the American College of Cardiology/American Heart Association T ask Force on practice guidelines and the Heart Rhythm Soc
Ghannam M.,Chugh A.
Indications and appropriate selection of novel oral anticoagulants in patients with atrial fibrillation.Heart.2017;103(14):1129- 37.doi:10.1136/heartjnl-2014-307030
Chamberlain AM,Agarwal SK,Ambrose M,et al.
Metabolic syndrome and incidence of atrial fibrillation among blacks and whites in the Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC)Study.Am.Heart J.2010; 159;159-64
Milliez P, Girerd X, Plouin PF, et al.
Evidence for an increased rate of cardiovascular events in patients with primary aldosteronism .J.Am. Coll.Cardiol. 2005;45:1243-B
Pei DA, Li L, Xu ZY,et al.
Study on expression of mineralocorticoid receptor in human atria during atrial fibrillation.Zhonghua Xin Xue Guan Bing Za Zhi.2007;35 :114-8
Shroff SC, Ryu K, Martoviz NL,et al.
Selective aldosterone blockade suppresses atrial tachyarrythmias in heart failure.J.Cardiovasc. Electrophysiol.2006;17:534-41
Calvier L, Miana M, Reboul P. et al.
Galectin -3 mediates aldosterone -induced vascular fibrosis,Arterioscler,tromb.Vasc.Biol.2013;33: 67-75
Calvier L, Martinez -Martinez E, Miana M, at al.
The impact of Galectin-3 inhibition on Aldosterone -Induced Cardiac and renal Injuries.JACC Heart Fail.2014;1779:388-96
De Boer RA, Lok DJ, Jaarsma T, et al.
Predictive value of plasma galcrin-3 levels in heart failure with reduced and preserved ejection fraction.Ann med.2011;43:60-8
Rudolf A, Boer RA, Yu L,et al.
Galectin-3 in cardiac remodeling and heart failure .Curr Heart Fail,Rep.2010;7;1-8
Friedman S.L.
Molecular regulation of hepatic fibrosis,an integrated cellular response to tissue injury. J.Biol Chem 2000;275:2247-2250
Brown R.D., Ambler S.K., Mitchell M.D., Long C.S.
The Cardiac fibroblast:therapeutic target in myocardial remodeling and failure.Ann Rev Pharmacol T oxicol 2005;45:657-687
De Cavanagh E.M., Ferder M.,Inserra F.,Ferder L.
Angiotensin II, mitochondria, cytoskeletal, and extracellular matrix connections:an integrating viewpoint.Am J Physiol Heart Circ Physiol 2009;296:H550- H558.
Hsu D.K.,Dowling C.A.,Jeng K.C. et al.
Galectin -3 expression is induced in cirrhotic liver and hepatocellular carcinoma .Int J Cancer 1999;81:519-526
Henderson N.C.,Mackinnon A.C .,Farnworth S.L. et al.
Galectin-3 regulates myofibroblast activation and hepatic fibrosis.Proc Natl Acad Sci USA 2006;103:5060-5065
Nishi Y., Sano H., Kawashima T. et al.
Role of Galectin-3 in human pulmonary fibrosis.Allergol Int 2007;56:57-65
Wang L.,Friess H., Zhu Z. et al.
Galectin- 1 and galectin-3 in chronic pancreatitis .Lab Invest 2000;1223-1241
Liu Y.H., D`Ambrosio M., Liao T.D. et al .
AKJ Jurnalı N-acetyl-seryl -aspartyl-lysyl-proline prevents cardiac remodeling and dysfunction induced by galectin -3, a mammalian adhesion/growth -regul
Friedman S.L.
Molecular regulation of hepatic fibrosis,an integrated cellular response to tissue injury. J. Biol Chem 2000;275:2247-2250
Henderson N.C.,Mackinnon A.C.,Farnworth S.L. et al
Galectin -3 expression and secretion links macrophages to the promotion of renal fibrosis .Am J Pathol 2008;172:288-298
Məqalə barədə təfərrüatlar:
Nəşr tarixçəsi
Dərc edilib: 14.Oct.2023
Müəllif hüququ
© 2013-2025. Azərbaycan Kardiologiya Cəmiyyətinin rəsmi nəşri. Jurnal "Uptodate in Medicine" tibb nəşriyyatı tərəfindən dərc olunur. Bütün hüquqlar qorunur.Əlaqəli məqalələr
Baxılıb: 721